Pictor in fabula

[[4:suit Pireicus]] Subjungit et alios, qui minutis laudem quaesierint : ut Callicles et Calaces. Sed utroque ait genere valuisse Antiphilum : qui (verba Plinii sunt) iocoso nomine Gryllum ridiculis habitus pinxit. Vnde hoc genus picturae grylli vocantur. Ac similiter Germani, et Belgae, grillen dicunt de nugacibus, et ridiculis cogitationibus, vel dictis.

[[4:suit Apelle et la tétrachromie]] Ac notum, ut Apelles, cum Rex Ptolemaeus putaret, eum non invitatum accessisse convivium, ac propterea excandesceret, carbone assumto de foco, sic in pariete depinxerit eum, qui invitasset ; ut continuo a rege dignosceretur.

Aequalis hujus Aristidis fuit Apelles ; qui, quicquid vel ante, vel sua aetate, pictorum fuit, Venere exsuperavit : unde nec ab alio, quam Apelle pingi voluit Alexander Magnus. […] Sed quid narrem caetera? Quin potius ipse adeatur Plinius. Sunt enim venustissima. Quam vero non fugerit ipsum, quantus esset artifex; praeter ea, quae Plinius narrat, illud etiam arguit, quod, ut Plutarchus ait in secundo de fortuna Alexandri, duos esse diceret Alexandros, unum Philippi, ἀνίκητον ; alterum Apellis, ἀμίμητον. Ab hoc solo pingi voluisse Alexandrum, tradit Valerius Max. lib. VIII cap. XI : Quantum porro dignitatis a rege Alexandro tributum arti existimamus; qui se et pingi ab uno Apelle, et fingi a Lysippo tantum modo voluit? Et Plinius lib. VII cap. XXXVII : Idem hic imperator edixit, nequis ipsum alius, quam Apelles pingeret; quam Pyrgoteles sculperet ; quam Lysippus, ex aere duceret. [[4:suite: Apelle Vénus anadyomène]]

[[8:voir aussi Apelle Vénus anadyomène]] [[4:suit Apelle et Alexandre]] Multum gloriam meruit pingendo Venerem ἀναδυομένη sive e mari emergentem. Quam fecit ad exemplum Campaspes, pellicis Alexandri : ut est apud Plinium lib. XXXV cap. X. Vel, ut Athenaeus lib. XIII [[1:p. 591 ed. Commel.]] narrat, exemplo Phrynes, conventibus Eleusiniis, aut Neptuni feriis, nudae, ac capillo passo, mare ingredientis. De hac ita Ovidius lib. IV de Ponto eleg. I :

Vt Venus artificis labor est, et gloria Coi,

Aequoreo madidas quae premit imbre comas.

Ac Propertius lib. III eleg VIII :

In Veneris tabula summam sibi ponit Apelles.

[[4:suit Apelle nimia diligentia]] De eodem[[5:Plinio.]] refert inter alia, ut fuerit illi perpetua consuetudo, nunquam tam occupatam diem agendi, ut non lineam ducendo exerceret artem : quod ab eo in proverbium venit.

Apellis quoque aequalis erat Protogenes. Ejus cognoscendi caussa Apelles, cum Rhodum navigasset, et domum ejus venisset, quam anus adversabat ; penicillo ex colore tenuem duxit lineam. Protogenes domum reversus ex subtilitate vidit ab Apelle ductam : perque Apellis lineam colore alio duxit tenuiorem. Eam postea conspiciens Apelles, per hanc ipsam duxit longe tenuissimam. Refert Plinius lib. XXXV cap. XIII. Sed non convenit, de quo certarint duo hi nobiles artifices. Quid Ludovicus Demontiosius censeat, videre apud eum potes libro de Pictura. [[1:p. 251 et seq. edis. Leidensis]] Eum vero refellit Salmasius in Exercitationibus Plinianis ad Solinum. [[1:p. 5]]. 

Aequalis huius Aristidis fuit Apelles ; qui, quicquid vel ante, vel sua aetate, pictorum fuit, Venere exsuperavit : unde nec ab alio, quam Apelle pingi voluit Alexander Magnus. De hoc sic Plinius loco ante dicto : Omnes prius genitos, futurosque postea, superavit Apelles ; eousque olympiade CXII in pictura provectus, ut plura solus prope, quam caeteri omnes, contulerit ; voluminibus etiam editis, quae doctrinam eam continent. Praecipua ejus in arte venustas fuit, cum eadem aetate maximi pictores essent ; quorum opera cum admiraretur, collaudatis omnibus, deesse iis unam illam Venerem dicebat, quam Graeci Charita vocant : caetera omnia contigisse ; sed hac sola sibi neminem parem. [[4:suite : Apelle contre nimia diligentia]]

[[4:suit Apelle Vénus anadyomène]] Etiam, ut Plinius ait lib. XXXV cap. X, pinxit Apelles, quae pingi non possunt ; tonitrua, fulgetra, fulguraque : Bronten, Astropen (sic), Ceraunobolon, appelant.

[[4:suit Apelle grâce]] Aequalis hujus Aristidis fuit Apelles ; qui, quicquid vel ante, vel sua aetate, pictorum fuit, Venere exsuperavit : unde nec ab alio, quam Apelle pingi voluit Alexander Magnus. De hoc sic Plinius loco ante dicto : […] Et aliam gloriam usurpavit, cum Protogenis opus inmensi laboris, ac curae supra modum anxiae miraretur. Dixit enim, omnia sibi cum illo paria esse aut illi meliora, sed uno se praestare, quod manum ille de tabula nesciret tollere : memorabili praecepto, nocere saepe nimiam diligentiam.

[[8:voir aussi Apelle Vénus anadyomène.]]

Multum gloriam meruit pingendo Venerem ἀναδυομένη sive e mari emergentem. Quam fecit ad exemplum Campaspes, pellicis Alexandri : ut est apud Plinium lib. XXXV cap. X. Vel, ut Athenaeus lib. XIII [[1:p. 591 ed. Commel.]] narrat, exemplo Phrynes, conventibus Eleusiniis, aut Neptuni feriis, nudae, ac capillo passo, mare ingredientis. De hac ita Ovidius lib. IV de Ponto eleg. I :

Vt Venus artificis labor est, et gloria Coi,

Aequoreo madidas quae premit imbre comas.

Ac Propertius lib. III eleg VIII :

In Veneris tabula summam sibi ponit Apelles.

[[4:suit : Origines de la peinture]] De progressu artis deinde cap. V, sic scribit : Tandem se ars ipsa distinxit : et invenit lumen, atque umbras, differentia colorum alterna vice sese excitante. Deinde adjectus est splendor ; alius hic, quam lumen : quem quia inter hoc, & umbram, esset, appellaverunt tonon, commissuras vero colorum, et transitus, harmogen. Etiam de artis hujus progressu, naturaque, illustris est lociis Philostrati lib. II de vita Apollonii cap. X. Vbi negat, solum picturam esse, quae coloribus fit diversis. Ac rationem hanc subjicit : καὶ γὰρ ἓν χρῶμα εἰς αὐτὴν ἤρκησε τοῖς γε ἀρχαιοτέροις τῶν γραφέων· καὶ προϊοῦσα, τεττάρων· εἶτα πλειόνων ἤψατο· Quippe & unus color veteribus illis pictoribus suffecit : et procedente arte, quatuor erant satis : inde paullatim plures, pluresque, adhibiti. Addit deinde alterum argumentum, quod pictura etiam sit absque ullo colore : ut is creta solum duxerit lineamenta Indi, sive Aethiopis : quem non aliter concipias, quam nigrum ; si simas videas nares, genas eminentes, capillorum cincinnos, et quandam stuporis imaginem oculis circumfusam. Ac notum, ut Apelles, cum Rex Ptolemaeus putaret, eum non inivitatum accessisse convivium, ac propterea excandesceret, carbone assumto de foco, sic in pariete depinxerit eum, qui invitasset ; ut continuo a rege dignosceretur. Cum igitur, etiam ubi color abest, ex similitudine formae sit agnitio ; pictura etiam haec dici debet : quantoque simplicior, tanto existimanda antiquior. Tardius enim, ut Philostratus ait, color accessit : ac primo unicus ; hinc quaterni, deinde plures. Hodie pictores habent decem colores palmarios : quos recenset Caesar Bullingerus lib. II de Pictura & Sculptura, cap. III.

[[4:suit Apelle et Alexandre]] Multum gloriam meruit pingendo Venerem ἀναδυομένη sive e mari emergentem. Quam fecit ad exemplum Campaspes, pellicis Alexandri : ut est apud Plinium lib. XXXV cap. X. Vel, ut Athenaeus lib. XIII [[1:p. 591 ed. Commel.]] narrat, exemplo Phrynes, conventibus Eleusiniis, aut Neptuni feriis, nudae, ac capillo passo, mare ingredientis. De hac ita Ovidius lib. IV de Ponto eleg. I :

Vt Venus artificis labor est, et gloria Coi,

Aequoreo madidas quae premit imbre comas.

Ac Propertius lib. III eleg VIII :

In Veneris tabula summam sibi ponit Apelles.

Olympiade CXII floruit Aristides Thebanus : qui primus ἤθη [[1:mores]] expressit, et ad συμμετρίαν [[1:membrorum commensum]] praecessit. De hoc ita Plinius lib. XXXV cap. X : Aristides Thebanus omnium primus animum pinxit, et sensus omnes expressit, quos vocant Graeci ἤθη: item perturbationes : durior paullo in coloribus. Ejus vero, quod de sensibus dixit, hujusmodi exemplum subdit : Hujus pictura est, oppido capto ad matris morientis e vulnere mammam adrepens infans : intelligiturque sentire mater, et timere, ne, emortuo lacte, sanguinem infans lambat. Xenophon tamen lib. III Απομνημον. ait, Socratem philosophum, suum Platonisque praeceptorem, qui, ut pater statuarius, ita ipse initio pictor fuit, primum συμμετρίαν dedisse picturae : eudem etiam, et Clitonem, primos docuisse mores, et varios referre oculorum obtutus. Nempe ad ἤθη et συμμετρίαν, praevit : sed inventa ejus auxere alii : quibus ideo gloria haec tributa : praesertim Socrate aliunde sat gloriae adepto.

Apellis, et aequalium aetate, ars summa in gradu fuit : nec enim eorum, qui postea secuti, artem quisquam provexit. Imo neque fuit aliquis, qui Apelle morte praerepto, quo absolveret Venerem Cois inchoatam, ad lineamenta praescripta operi succederet : ut auctor est Plinius.

Atque haec dicta sunto de picturae tum natura, et inventione : tum usu, difficultate, ac dignitate : tum etiam partitione, ac discendi ordine. Deinceps ex pictorum historia praecipuos recensebo : aliquid etiam de artis hujus scriptoribus adjungam. Ordior autem a Graecis ; quos in tria tempora dispesco. Primum est eorum, qui vixere ante bellum Persicum. Vt sunt, Telephanes Sicyonus ; et tres hi Corinthii, Cleanthes, Ardices, et Cleophantus. […] Sed si vera memorant, eo ipsio antiquior fuerit Bularchus : quippe Romuli regis aequalis. De hoc ita Plinius lib. XXXV cap. VIII : In confesso est, Bularchi pictoris tabulam, in qua erat Magnetum proelium, a Candaule, rege Lydiae Heraclidarum novissimo, qui et Myrsilus vocatus est, repensam auro. Tanta iam dignatio picturae erat.

Si Graecos audimus, origo picturae fuit ex lineis membra hominis circumductis. Postea et intus lineas sparsere. Hinc deuentum ad picturam, μονοχρόματον, sive quae singulis fiat coloribus. Post et umbras invenere, ac lumen, aliaque. Plinius lib. XXXV. cap. iii : De picturae initiis incerta, nec instituti operis quaestio est. Aegyptii sex millibus annorum apud ipsos inventam, priusquam in Graeciam transiret, adfirmant, vana praedicatione, ut palam est. Graeci autem alii Sicyone, alii apud Corinthios, omnes umbra hominis lineis circumducta. Itaque talem primam fuisse : secundam singulis coloribus, et monochromaton dictam, postquam operosior inventa erat, duratque talis etiam nunc. Inventam linearem a Philocle Aegyptio, vel Cleanthe Corinthio. Primi exercuere Ardices Corinthius, et Telephanes Sicyonius, sine ullo etiamnum colore, jam tamen spargentes lineas intus. Ideo et quos pingerent adscribere institutum. Primus invenit eas colore testa, ut ferunt, trita Cleophantus Corinthius. Hunc, aut eodem nomine alium fuisse, quem tradit Cornelius Nepos, secutum in Italiam Damaratum, Tarquinii Prisci Romani Regis patrem, fugientem a Corintho injurias Cypselli tyranni, mox docebimus. Jam enim absoluta erat pictura, etiam in Italia. Quod antiquis Italiae picturis postea demonstrat.

Graecorum de hac arte judicium ostendit, quod ingenui solum pueri diagraphicen in buxo discerent. Itaque graphis, qua in pingendo opus, servis interdicta. De hoc mox Plinii verba adducam.

Interim haec pingendi ars sero admodum a Graecis ipsis in liberalium est artium numerum recepta : factumque id primo auctoritate Pamphili Macedoni, qui Apellis praeceptor fuit. De hoc, et aliis ante memoratis, sic scribit Plinius lib. XXXV, cap. X : Primus in pictura omnibus literis eruditus, praecipue Arithmetice, et Geometrice ; sine quibus negabat artem perfici posse. Docuit neminem minoris talento annis decem : quam mercedem et Apelles, et Melanthius, ei dedere. Et huius auctoritate effectum est Sicyone primum, deinde et in tota Graecia, ut pueri ingenui ante omnia diagraphicen, hoc est, picturam in buxo, docerentur ; recipereturque ars ea in primum gradum liberalium. Semper quidem honos ei fuit, ut ingenui eam exercerent, mox ut honesti ; perpetuo interdicto, ne servitia docerentur. Ideo neque in hac, neque in toreutice, ullius, qui servierit, opera celebratur. Quo loco in considerationem venit, quod, utcumque pictura demum Philippi Magni temporibus majori in honore esse coeperit ; tamen antea quoque in pretio fuisse dicatur. Atque hoc etiam cognoscere est ex Thaletis verbis apud Stobaeum ; ubi ille Ionicae fectae conditor conqueritur, pueros primum tradi paedotribae, harmonico, et pictori ; adultorem vero aetatem Arithmetico, et Geometrae.

Vt vero ars haec summa est utilitatis, ita et difficultatis. Cujus causa est, quod ejus perfectio multarum adeo disciplinarum auxilium requirit. Ac primum pictor a Geometra accipit lineam, et symmetriam. Imo Pamphilus Macedo, Apellis praeceptor, negabat perfici artem posse, sine Arithmetica, et Geometria : quibus ille primus pictorum fuit excultus ; ut ex Plinio antea vidimus.

Olympiade CV magno in pretio erat Pamphilus, Apellis praeceptor ; qui primus in pictura omnibus literis eruditus fuit : ut ex Plinio superius dicebamus.

[[4:suit Parrhasios et Socrate]] Atque ejus rei etiam meminit Quinctilianus lib. XII cap. X : subdit vero, plurimum arti addidisse : nempe quia examinaris subtilius lineas. Siquidem ita circumscripsit omnia, ut eum legumlatorem uocent ; quia Deorum, atque heroum effigies, quales ab eo sunt traditae, caeteri, tanquam ita necesse sit, sequantur.

Quartus fuit Parrhasius Atheniensis, vel, ut alii volunt, Ephesius : qui συμμετρίαν [[1:commensum, sive naturalem membrorum competentiam.]] melius prioribus obseruavit. Hunc Xenophon lib. III Απομνημονευμάτων [[1:Memorabilium]] cum Socrate loquentem inducit : quod aetatem indicat.

Quartus fuit Parrhasius Atheniensis, vel, ut alii volunt, Ephesius : qui συμμετριαν [[1:commensum, sive naturalem membrorum competentiam.]] melius prioribus observavit. […] Hic et certavit cum Timanthe : quem inter quatuorviros illos antea primo loco memoravi. De certamine eo sic Plinius lib. XXXV cap. X : Ergo magnis suffragiis superatus a Timanthe Sami in Ajace armorumque judicio, herois nomine se moleste ferre dicebat, quod iterum ab indigno victus esset. 

Ab optica capit haec duo ; umbram, et lumen. Quorum umbra facit recessum, sive ut aliqua longius distare videantur : lumen vero praestat, ut quid emineat, sive ut propius abesse videatur. Ad prius conducit ater color ; ad alterum candidus. De hoc invento superius Plinii verba adduximus. Atque abunde haec elucent ex Amulii Minerua ; de qua Plinius lib. XXXV cap. X : Apellis Hercule averso ; de qua idem lib. XXXVI. cap. V : item ex Bupalo, et Anthermo in Chio ; de quibus Lucianus in Dea Syria. Vide et Tzetzem Chil. XI, histor. CCCLXXXI ; ac praecipue lib. VIII cap. CXCI. Vbi haec illustrat Phidiae, et Alcamenis exemplo.

Sed fuere, qui, deteriora secuti, picturam ad humiliora revocarent, inque istiusmodi etiam laudem invenirent : qualis Pyreicus. Plinius lib. XXXV, cap. X : Subtexi par est minoris picturae celebres in penicillo : e quibus fuit Pyreicus, arte paucis postferendus. Proposito nescio an destruxerit se ; quoniam humilia quidem secutus, humilitatis tamen summam adeptus est gloriam. Tonstrinas sutrinasque pinxit et asellos et obsonia ac similia, ob hoc cognominatus Rhyparographos, in iis consummatae voluptatis. Quippe eae pluris veniere quam maximae multorum.

Primus eorum Timanthes. De quo sic idem Plinius cap. prox. Timanthi plurimum adfuit ingenii. Ejus enim est Iphigenia, oratorum laudibus celebrata ; qua stante ad aras peritura cum moestos pinxisset omnes, praecipue patruum (Menelaum ;) cum tristitiæ omnem imaginem consumsisset, patris ipsius vultum velavit quem digne non poterat ostendere. Sunt et alia ingenii ejus exemplaria, veluti Cyclops dormiens in parvula tabella : cujus et sic magnitudinem exprimere cupiens pinxit juxta Satyros, thyrso pollicem ejus metientes : atque in omnibus ejus operibus intelligitur plus semper, quam pingitur : et cum ars summa sit, ingenium tamen ultra artem est. De Iphigenia Timanthis similia apud Valerium Max. legas lib. VIII cap. XI, & Quinctilianum lib. II cap. XIII ; ubi scite ait : In oratione operienda sunt quaedam, sive ostendi non debent, sive exprimi pro dignitate non possunt. Vt fecit Timanthes, ut opinor, Cithnius, in ea tabula, qua Coloten Tejum vicit. Nam cum in Iphigeniæ immolatione pinxisset tristem Calchantem, tristiorem Vlixen, addidisset Menelao, quem summum poterat ars efficere moerorem ; consumtis affectibus, non reperiens quo digne modo patris vultum posset exprimere, velavit ejus caput, et suo cuique animo dedit æstimandum. Etiam in Timanthis picturis fuit pugna Aratis, Pellenenses ab Aetolorum incursione liberantis : uti est apud Plutarchum in Arato.

Suo athletae subscripserat versum exinde celebrem :

Μωμήσεταί τις μᾶλλον ἢ μιμήσεται.

Culpaveris facilius haec, quam imitaberis.

Sed Plutarchus id subscriptum ait ab Apollodoro, non Zeuxide.

[[4:suit Zeuxis Hélène]] Notum etiam ex Seneca [[1:lib. 10 controvers. 5]], et Plinio [[1:lib. 35. cap. 10]], de uvis ab eo pictis, ad quas advolarent aves ; et quam aegra hoc tulerit, quod non melius pinxisset puerum, quem alioqui aves metuissent. [[4:suite : Zeuxis richesse]]

Praeterea in pictore requiritur natura scientia. Est enim cum eo comparatum, uti cum historico. Quia, ut in gestis narrandis, nec fingere licet, quod non evenit ; nec praeterire, quod evenit : ita neque pictori concessum vel exprimere falsum; vel omittere verum. Nempe γραφὴ τὴν ἀλήθειαν βημᾷ [[1:pictura colit veritatem]], ut ait Philostratus lib. I Iconum ; ubi de Narcisso. Itaque et Petronius Arbiter in Protogenis rudimentis laudat, quod sic cum naturae veritate certarent, ut non sine quodam horrore tractarentur. Idcirco et ἀνατομὴ, sive incidendi corporis scientia, plurimum confert pictori. Nec, ut puto obscura est ejus ratio. Exactius enim ejus gnarus humani corporis proportionem in singulis servabit membris. Cumque non eadem in omnibus sit proportio ; facilius pulchriorem discernet. Nec enim in uno omnia sunt praestantissima. Ideo Zeuxis Helenam Crotoniatis picturus, ex ingenti multitudine virginum de publico consilio unum in locum conductarum, quinque delegit ; ut ex singulis, quod speciosissimum foret, excerperet. Testis M. Tullius initio secundi de Inventione. Atque eandem rem narrat Plinius lib. XXXV cap. IX. In eo tamen abit, quod non de Crotoniatis, qui in Italia, id referat ; sed de Agrigentinis, qui in Sicilia. Interim convenit iis, quod uterque dicat, Helenam pictam ; non Venerem, quod putabat Caesar Bullingerus lib. II de Pictura cap. XIII.

At Olympiade XCV claruit Zeuxis Heracleotes. […] De Helenae simulacro, ab eo Crotoniatis picto, eleganter scribit Cicero, initio secundi de Inventione. [[4:suite : Zeuxis et Parrhasios raisins et rideau]]

[[4:suit Zeuxis raisins]] Hic opera sua (sed cum jam arte sua magnas parasset opes) donare, quam vendere maluit. Vt Alcmenam Agrigentinis, Pana Archelao. Videlicet ea, ut Plinius inquit, nullo satis digno pretio permutari posse dicebat. [[4:suite: Zeuxis Athlète]]